کودکان و اسباب بازی ها

واقعیت این است که بزرگسالان برای اشیا ارزش زیادی قائل اند اما کودکان اینگونه نیستند .جای تاسف است که ما بزرگسالان برای اشیا بیش از کودکان ارزش قائلیم . ما آنچنان به مبل ،صندلی،اسباب بازی ها و سایر وسایل وابسته شده ایم که وقتی کودکان از آن ها مراقبت نمی کنند،عصبانی می شویم .

برای بعضی والدین گلدان کریستال ،عکس خانوادگی ،شی قدیمی و غیره دارای چنان ارزشی است که گویی بدون آنها نمی توانند زندگی کنند در حالی که بیشتر مواقع فقدان این اشیا کوچکترین اثری در سعادت و خوشبختی خانواده ها ندارد. برای یک کودک اشیای قیمتی برای بازی کردن با دیگر اشیا تفاوتی ندارد و او نمی تواند توجه خاصی را برای مواظبت از آنها بکار گیرد.

عشق به اشیا در نزد عده ای از والدین شدیدتر از عشق به کودک است و چون خواست های کودکان با خواست های بزرگسالان متفاوت است بین آنها کشمکش و تنش به وجود می آید!

شکستن و خراب کردن اسباب بازی ها و وسایل دیگر توسط کودکان علل مختلفی دارد که به بیان مهمترین علل روانی و تربیتی آن می پردازیم:

1- حس کنجکاوی و علاقه به پرسش و آگاهی از ابتدای زندگی همراه انسان است انسان مایل است که از ماهیت اشیا مطلع شود، به علل ایجاد پدیده ها آگاهی یابد و به کشف اسرار طبیعت نایل آید.

کودک وقتی چشم به  دنیا می گشاید از همه چیز بی اطلاع است و از همان روزهای آغازین زندگی درصدد شناخت اشیا برمی آید و سعی دارد با هر نگاهی که به اطراف می دوزد هر دقتی که در چهره ها می کند و هر توجهی که به اشیا مبذول می دارد چیزی بیاموزد و مجهولی را معلوم سازد.

او به اشیا دقیق می شود و با دست آنها را لمس می کند، به مرور اجسام کوچک را حرکت می دهد بالا و پایین می پرد به صدا ها دقیق می شود رفت و آمد ها و حرکات را زیر نظر می گیرد و به طور خلاصه می خواهد همه چیز را بشناسد. از این رو همه جا سرمی کشد و می خواهد از همه چیز سردر آورد، هر صدایی را بشنود، هرچیزی را ببیند، لمس کند، بچشد و استشمام کند.

راجرز معتقد است کودک در درون خود این ادارک را دارد که در مورد اشیای مکانیکی و چگونگی کارکرد آنها کنجکاوی داشته باشد. این یک نیاز درونی و شخصی است که کودک به وسیله جداکردن اسباب بازی های خود (قطعه قطعه کردن اسباب بازی) و اشیا دیگر نظیر رادیو ضبط صوت، چراغ قوه و... ابراز می دارد. این گونه فعالیت ها برای کودک بسیار جذاب و ارضا کننده است (زیرا به نیازخود پاسخ مناسب را می دهد)

منظور و نیت کودک از خراب کردن اسباب بازی غالبا این است که می خواهد از اسرار درون اسباب بازی سردر آورد و آگاه شود. می خواهد بداند از چه ساخته شده چه چیزی در درونش دارد و این میل به آگاهی و دانستن است که کودک را تهییج و ترغیب می کند تا از درون اسباب بازی ها سردر آورد.

آ.اس.نیل در این باره می نویسد: کودک سالم و متعادل خیلی از اسباب بازی هایش را می شکند تا درون آنها را کشف کند. کودک مستقل تحت تاثیر «من» طبیعی خود است، نه فشارها و توصیه های خارجی.

بنا بر این والدین باید با بینش، بصیرت و سعه صدر نسبت به رقتارهای کودک واکنش مناسب نشان دهند و  اگر کودک آنها میل به کشف، کنجکاوی و خراب کردن وسایل نداشت، باید در سلامت وی دچار شک و تردید شوند و به دنبال علت آن باشند.

2- میل به خلاقیت، کشف و آشنایی با درون اشیا و آگاه شدن از طرز کار وسایل از دیگر علل است .

3- گاهی هم کودک به منظور جلب توجه خراب کاری می کند. این امر نشان می دهد که از کمبود توجه رنج می برد. در اینگونه مواقع باید توجهات واقعی و مخلصانه خودتان را نشان داده از نظر محبت او را ارضا کنید.

4- کودک وقتی می بیند کودک دیگری بیش تر مورد محبت واقع شده است، حسادت خود را با خراب کردن اسباب بازی آن کودک نشان می دهد. در این صورت باید او را از احساس محبت خود مطمئن کنید تا امنیت خاطر بیابد. سرزنش کردن یا وادار کردن به عذرخواهی کار صحیحی نیست.

5- بعضی اوقات کودک در دوست یابی و برقراری ارتباط ضعیف است و اسباب بازی ها و وسایل دیگران را خراب می کند. راه حل مناسب این است که والدین فرصت های بازی جمعی و معاشرت با سایر کودکان را برایش فراهم آورند.

6- یکی دیگر از دلایل خراب کردن اسباب بازی ها و وسایل، سرکشی کودک در برابر اقتدار سرکوب گر والدین است.

7- بعضی مواقع شکستن و خراب کردن به منظور سرگرمی و تفریح صورت می گیرد. گاهی نیز در شکستن، به زمین کوبیدن،پاره کردن یا خط کشیدن روی دیوار، لذت هایی نهفته است و کودک از این طریق ارضا می شود.

اگر بزرگترها هم به فکر ارزش مادی اشیا نبودند گاهی این لذت ها را برای خودشان مباح می دانستند و از شکستن و خراب کردن لذت می بردند. بنابراین خیلی جای ایرادگیری از کودک نیست و می توان کاغذهای باطله، روزنامه های کهنه و اسباب بازی و لوازم دور ریختنی را در اختیار او گذاشت تا از تارو مار کردن آنها لذت ببرد. حتی می توان روی یک قسمت از دیوار مقوایی نصب کرد تا هرچه می خواهد روی آن خط بکشد و تفریح کند.

8- اسباب بازی هایی که برای کودکان تهیه می کنیم باید متناسب با سطح درک و فهم کودک باشد. زیرا وقتی کودک نتواند از اسباب بازی استفاده و با آن بازی کند و به لحاظ فکری فشار زیادی بر او وارد شود، ممکن است عصبانی شده اسباب بازی را بشکند.

چند نکته در روشهای برخورد والدین در قبال شکستن اسباب بازی توسط کودک:

1- وقتی کودک اسباب بازی هایش را می شکند در واقع به نیاز خود (SELF) پاسخ می دهد. اما والدین از این رفتار کودک ناراحت شده؛ به صورت کلامی و غیرکلامی (تو بدی، رفتارت بد است، وقتی این طور رفتار می کنی نه دوست داشتنی هستی و نه ما تو را دوست داریم و اخم کردن) عدم رضایت خویش را ابراز می کنند.

وقتی کودک می بیند که شکستن اسباب بازی پاسخ به نیاز خود SELF است و از طرفی در می یابد که به خاطر پاسخ گویی به این نیاز از یک نیاز اساسی تر (توجه مثبت) که برایش ارزش بالایی دارد محروم می شود، درحالت تعارض و تضاد بین نیاز خود و توجه مثبت قرار می گیرد و «توجه مثبت » را که نیاز اساسی تری است انتخاب می کند. در این جاست که کودک به خاطر پذیرش ،عشق و محبت والدین، نیاز خود را انکار و منحرف می کند. کودک در واقع از نیاز و رضایت شخصی خود یعنی خراب کردن و کشف آن صرف نظر کرده، آن را انکار یا منحرف می کند تا مورد توجه، پذیرش، محبت، عشق و علاقه والدین قرار گیرد.

در واقع این نقطه آغازین انحراف از مسیر تربیت طبیعی است که او از میل دورنی، طبیعی و شخصی خویش می گذرد و بر مبنای تشخیص امیال بزرگسالان عمل می کند.

2- اگر کودک اسباب بازی یا وسیله دیگری را خراب کرد والدین نباید درباره او قضاوت اخلاقی کرده و به او بگویند: « تو کودکی بد، شیطان ،بد ذات، کثیف و غیر قابل تحمل هستی .» برای یک کار اشتباه نباید کل شخصیت کودک را زیر سوال قرار داد، بلکه باید برای او توضیح داد که آن کار و رفتار خاص که از او سرزده درست نیست و بدین ترتیب رفتار اشتباه کودک را از کل شخصیت او منفک کرد.

3- وقتی کودک اسباب بازی یا وسیله ای را شکست نباید با او به گونه ای رفتار شود که دچار وحشت و نگرانی گردد و سعی کند واقعه را از دید والدین مخفی کند یا این که به لحاظ روحی و روانی احساس گناه و شرمندگی زیادی در او ایجاد شود.

4- والدین آگاه و مسئول همواره زمینه ساز رشد افزون فرزندان خویش اند و با تقویت حس تحقیق و کاوش و جستجو در آنان راه را برای پیشرفت و سعادت نونهالانشان هموار می سازند.

5- والدینی که با روحیات و نیازهای کودک آشنا هستند به خوبی می دانند که کنجکاوی و پرسش های او طبیعی و غریزی است و نباید این انگیزه را در او خاموش نمایند، بلکه باید شرایطی فراهم آورند که کودک بیش تر و بهتر به اشیا چشم بدوزد و پرسش کند و آنها را لمس کرده در صورت لزوم اشیا را قطعه قطعه کند و از درون آنها آگاه شود.

6- وقتی اسباب بازی توسط کودک خراب یا شکسته می شود بهتر است والدین اسباب بازی نویی برای او بخرند، چون ممکن است کودک افسوس اسباب بازی خراب شده را بخورد و دچار دل مردگی، احساس گناه  و پشیمانی شود در صورتی که کودک به علت کنجکاوی و به طور غیرعمدی این کار را انجام داده است نباید دچار چنین حالت هایی شود.

7- اسباب بازی های شکسته شده باید توسط کودک و با راهنمایی والدین تعمیر شوند و در صورتی که غیرقابل استفاده باشند آن ها را در جعبه ای نگهداری کنند و در سال های بعد هر از چندگاهی آن ها را به کودک نشان دهند. این وسایل مرجع خاطرات خوبی برای کودکان خواهد شود.

8- بعضی از والدین ممکن است برای پز دادن به خانواده های دیگر یا به علت امیال سرکوب شده دوران کودکی خویش که از داشتن بعضی اسباب بازی ها محروم بوده اند، اسباب بازی های زیادی تهیه می کنند و آنها را در کمد و گنجه و دور از دسترس کودکان نگهداری می کنند. از دیدگاه این گونه والدین کودک خوب کودکی است که اسباب بازی هایش را در کمد یا گنجه به صورت صحیح و سالم به نمایش بگذارد و اگر کودکی آن ها را بشکند خراب کار و بد ذات محسوب می شود.